महाराष्ट्र राज्याच्या मंत्रिमंडळाने नुकतेच ‘महांॲग्री-एआय (MahaAgri-AI) धोरण २०२५-२९’ मंजूर केले आहे. हे धोरण केवळ एक सरकारी निर्णय नसून, महाराष्ट्राच्या कृषी क्षेत्राला आधुनिकतेच्या वाटेवर घेऊन जाणारे एक महत्त्वपूर्ण पाऊल आहे. कृत्रिम बुद्धिमत्ता (AI), जनरेटिव्ह एआय, ड्रोन, कॉम्प्युटर व्हिजन आणि प्रेडिक्टिव्ह ॲनालिटिक्स यांसारख्या अत्याधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर करून शेतीला अधिक कार्यक्षम, शाश्वत आणि फायदेशीर बनवणे हे या धोरणाचे मुख्य उद्दिष्ट आहे. हे धोरण पारंपरिक शेतीपद्धतीला आधुनिक तंत्रज्ञानाची जोड देऊन, राज्यातील शेतकऱ्यांचे जीवनमान सुधारण्याचे स्वप्न साकार करू पाहते.
धोरणाचे प्रमुख उद्दिष्ट्ये:
- उत्पादन वाढवणे: मातीची गुणवत्ता, हवामानाचा अंदाज, पाण्याची उपलब्धता आणि पिकांवरील रोग व कीटकांचा प्रादुर्भाव यांसारख्या घटकांचा अभ्यास करण्यासाठी एआयचा वापर करून उत्पादन वाढवणे.
- आर्थिक स्थैर्य: शेतकऱ्यांच्या उत्पन्नात वाढ करणे आणि त्यांना बाजारातील चढ-उतारांपासून सुरक्षित ठेवण्यासाठी योग्य सल्ला देणे.
- पाणी व्यवस्थापन: पाण्याच्या वापराचे व्यवस्थापन करण्यासाठी आणि जलसंवर्धनाचे उपाय सुचवण्यासाठी तंत्रज्ञानाचा वापर करणे.
- शेतकरी प्रशिक्षण: शेतकऱ्यांना नवीन तंत्रज्ञान वापरण्यासाठी प्रशिक्षण देणे आणि त्यांची क्षमता वाढवणे.
- डिजिटल पायाभूत सुविधा: कृषी क्षेत्रासाठी आवश्यक असलेल्या डिजिटल पायाभूत सुविधांची निर्मिती करणे.
तंत्रज्ञानाचा वापर आणि त्याचे फायदे:
१. कृत्रिम बुद्धिमत्ता (AI) आणि जनरेटिव्ह एआय:
एआय-आधारित प्रणाली शेतकऱ्यांना पिकांच्या निवडीपासून ते काढणीपर्यंत प्रत्येक टप्प्यावर मदत करतील. उदाहरणार्थ, एआयचा वापर करून हवामान बदलांचा अचूक अंदाज लावता येईल आणि त्यानुसार पिकांचे नियोजन करता येईल. जनरेटिव्ह एआयचा उपयोग करून पिकांवरील रोगांची माहिती, कीटकनाशकांचा वापर आणि मातीची स्थिती याबद्दल शेतकऱ्यांना सोप्या भाषेत माहिती दिली जाईल.
२. ड्रोन (Drones):
ड्रोनचा उपयोग पिकांची पाहणी करण्यासाठी, कीटकनाशके आणि खतांची फवारणी करण्यासाठी तसेच पिकांचे आरोग्य तपासण्यासाठी केला जाईल. ड्रोनमुळे मोठ्या शेतातील पिकांची पाहणी कमी वेळात आणि कमी खर्चात करणे शक्य होईल. यामुळे मनुष्यबळाची बचत होईल आणि फवारणी अधिक प्रभावी होईल.
३. कॉम्प्युटर व्हिजन (Computer Vision):
या तंत्रज्ञानामुळे कॅमेरे आणि सेन्सर्स वापरून पिकांची पाहणी केली जाईल. हे तंत्रज्ञान पिकांवरील रोगांची आणि कीटकांची ओळख करेल, तसेच पिकांच्या वाढीचे निरीक्षण करेल. यामुळे रोगांवर लवकर उपचार करणे शक्य होईल.
४. प्रेडिक्टिव्ह ॲनालिटिक्स (Predictive Analytics):
या तंत्रज्ञानामुळे मागील वर्षांची माहिती आणि सध्याच्या हवामानाचा अंदाज घेऊन भविष्यातील पिकांच्या उत्पादनाचा अंदाज लावता येईल. यामुळे शेतकरी योग्य निर्णय घेऊ शकतील आणि नुकसानीपासून वाचू शकतील.
अंमलबजावणी आणि आव्हाने:
हे धोरण यशस्वी करण्यासाठी सरकारला अनेक पावले उचलावी लागतील. यात शेतकऱ्यांसाठी प्रशिक्षण कार्यक्रम सुरू करणे, डिजिटल पायाभूत सुविधांची निर्मिती करणे आणि तंत्रज्ञानाचा खर्च कमी करणे यांचा समावेश आहे. तसेच, धोरणाच्या अंमलबजावणीमध्ये काही आव्हानेही आहेत, जसे की शेतकऱ्यांना तंत्रज्ञानाचा वापर शिकवणे, डेटा सुरक्षित ठेवणे आणि तंत्रज्ञानापर्यंत सर्वांना पोहोच मिळेल याची खात्री करणे.
विशेष बाब:
महांॲग्री-एआय (MahaAgri-AI) धोरण २०२५-२९ हे महाराष्ट्राच्या कृषी क्षेत्रासाठी एक क्रांतीकारी पाऊल आहे. या धोरणामुळे पारंपरिक शेती आधुनिक तंत्रज्ञानाशी जोडली जाईल, ज्यामुळे शेती अधिक फायदेशीर आणि टिकाऊ होईल. हे धोरण राज्यातील शेतकऱ्यांचे जीवनमान सुधारण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावेल आणि महाराष्ट्राला कृषी तंत्रज्ञानात आघाडीवर घेऊन जाईल, अशी अपेक्षा आहे.